Tradycje judaistyczne – Okres średniowieczny

Przełom historyczny, na jaki się powołujemy, ma nieprecyzyjny charakter. Jeśli umiejscawiamy ostateczny koniec okresu biblijnego w 70 n.e., choć możemy go też umieścić 150 lat wcześniej, i uznajemy rok 70 n.e. za początek judaizmu rabinicznego, możemy uznać pierwsze sześć wieków naszej ery za okres ogólnie rabiniczny, to znaczy zdominowany stylem i problematyką zawartą w Talmudzie. Okres średniowieczny wyłania się z naszego okresu rabinicznego w sposób względnie pozbawiony luk. Rozwój chrześcijaństwa nieustannie podmywał fundamenty judaizmu, ale nowym elementem był teraz wpływ islamu.

Wśród głównych cech średniowiecznego mistycyzmu żydowskiego, patrząc nań z dystansu, należy wymienić wpływ alegorycznej egzegezy (dalszy jej rozwój od czasów Filona); przemieszczenie się znacznej liczby Żydów do Europy, a na jej terenie rozwój szczególnych form pobożności aszkenazyjskiej (niemieckiej, europejskiej); ograniczający wpływ filozofii racjonalistycznej, zwłaszcza wszechstronnego Majmonidesa; wysiłek zmierzający do pogłębienia duchowego znaczenia przykazań, czyli micwot, streszczających praktyczne implikacje Tory; i wreszcie stopniowy wzrost znaczenia duchowego żydowskiego ruchu ezoterycznego, kabały, poszukującej ukrytego znaczenia Tory, czasem przez rozszyfrowanie hebrajskich liter jako kluczy do słów Pisma (proces zwany gematrią). Poszczególne litery miały nieść określoną wartość liczbową, a ich suma w danym słowie lub zdaniu miała wyrażać sens znany tylko tym, którzy poznali szyfr.

Te ruchy częściowo nakładały się na siebie, toteż alegoryści i zwolennicy kabały podzielali ponaddosłowne podejście do tekstu Pisma, cechujące tych drugich, a rabini poszukujący głębszego znaczenia micwot kroczyli wspólnie z rabinami poszukującymi głębszego znaczenia biblijnego bądź talmudycznego tekstu. Filozofowie nigdy nie stali się dominującą siłą, ale utrzymywali przy życiu żydowski intelektualizm odziedziczony po greckiej tradycji racjonalności analizy oraz kontemplacyjne spojrzenie na formy idealne i niebiańskie źródła inteligibilności.

Przypisy:

[9] W odniesieniu do innych aspektów biblijnych podstaw żydowskiego mistycyzmu, por. Jewish Spirituality, red. Green, t. 1, s. 1-165. Prawdopodobnie najlepszym opracowaniem żydowskiego mistycyzmu jako całości nadal pozostaje książka Gershoma G. Scholema, Major Trends in Jewish Mysticism, Schocken Books, New York 1941. Na temat aktualnych ujęć literackich aspektów tekstów biblijnych, por. Robert Alter i Frank Kermode, red., The Literary Guide to the Bibie, Belknap/Harvard, Cambridge, Mass. 1987.

[10] David Winston, Philo Judaeus, w: Encyclopedia of Religion, dz. cyt., t. 11, s. 289. Por. także studium Winstona, Philo and the Contemplative Life, w: Jewish Spirituality, red. Green, t. 1, s. 198-231. Klasyczna praca: Harry A. Wolfson, Philo, Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1962.

[11] Louis Jacobs, Judaism, w: The Study of Spirituality, red. C. Jones, G. Wainwright, and E. Yarnold, Oxford University Press, New York 1986, s. 493.

[12] B.Z. Bokser i B.M. Bokser, red., The Talmud: Selected Writings, Paulist, New York 1989, s. 60-61.