W przemówieniu do rodzin zgromadzonych w Łowiczu w 1999 roku Jan Paweł II stwierdził, że pierwszym miejscem, gdzie rozpoczyna się proces wychowawczy młodego człowieka, jest dom rodzinny [1].

 

Papież wyjaśnił, że rodzicom przysługuje prawo do tego, by byli uznani za pierwszych i głównych wychowawców swych dzieci, ponieważ to oni dali im życie. Rodzina jest zatem naturalnym środowiskiem życia, w którym dziecko powinno rozwijać swe możliwości, nabywać świadomości własnej godności i przygotowywać się do dorosłego życia (por. FC, nr 2, 21).

 

Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że fundamentem każdego procesu wychowawczego jest miłość. To ona określa naturę rodziny i ostatecznie wyznacza jej zadania. Istotnym wymiarem wychowania w rodzinie chrześcijańskiej jest wychowanie do wiary, a wiara rośnie, gdy jest przeżywana jako doświadczenie doznawanej miłości i kiedy jest przekazywana jako doświadczenie łaski i radości – podkreślił Benedykt XVI w liście apostolskim Porta fidei (PF, 7), ogłoszonym z okazji rozpoczęcia Roku Wiary.

 

Czym jest wychowanie do wiary? Czy obejmuje ono jakiś szczególnie wybrany obszar życia człowieka? Jaki model wychowywania do wiary można wskazać współczesnej rodzinie? Te i wiele innych pytań powstaje w kontekście Roku Wiary. Jedną z odpowiedzi na nie może być propozycja tzw. duchowości jedności, stanowiąca fundament wychowania do wiary w rodzinach Ruchu Focolari [2].

 

 

Duchowość jedności można określić jako owoc doświadczenia doznawanej miłości oraz łaski i radości (PF, 7).
 

Czym jednak jest duchowość? W ujęciu chrześcijańskim jest ona rozumiana jako forma duchowego życia człowieka religijnego, który zmierza do zjednoczenia z Bogiem. Jest ona kształtowania i  realizowana zgodnie z nauką, przykładem życia oraz dziełem zbawczym Jezusa Chrystusa [3]. W kontekście wychowania warto przytoczyć myśl Waleriana Słomki na ten temat. Uważa on bowiem, że duchowość to zespół postaw życiowych, czyli zajęcie stanowiska wobec poznanych oraz przeżywanych treści wiary chrześcijańskiej i względnie stałe działanie zgodne z tym stanowiskiem [4].

 

Przy czym postawa jest tu rozumiana jako rozumowe poznanie prawd objawionych (odniesienie intelektualno-poznawcze), wolitywno-emocjonalny do nich stosunek (odniesienie emocjonalno-wartościujące) oraz konkretne działanie i postępowanie (tzw. odniesienie behawioralne) zgodnie z poznaną i emocjonalnie przeżywaną prawdą [5].

 

W perspektywie pedagogicznej kwestię istotnego znaczenia duchowości w życiu wychowanka rozwinął Wilhelm Flitner (1889–1990) w tzw. warstwicowej teorii wychowania, podkreślając w niej tę linię rozwoju wychowanka, którą jest duchowy proces powstawania w nim życia moralno-religijnego [6]. Natomiast Stefan Kunowski (1909–1977), który tę teorię rozbudował o wymiar dotyczący rozwoju kultury światopoglądowej zorientowanej na chrystocentryzm, stwierdził, że to właśnie warstwa czysto duchowa kształtuje w pełni duchowość wychowanka i jej stronę religijno-moralną [7].

 

W takim właśnie ujęciu duchowości stawiam pytanie: w jaki sposób duchowość jedności stanowi pomoc w procesie wychowania do wiary w rodzinie? Tę zależność przedstawię w perspektywie psychologii religii i pedagogiki o inspiracji chrześcijańskiej. Najpierw jednak ogólnie zarysuję cechy duchowości jedności.

Jedność we wspólnocie

 

Założycielka Ruchu Focolari [8] i „twórca” duchowości jedności Chiara Lubich (1920–2008), posługując się podstawowymi pojęciami biblijnej teologii czasu, widzi chrześcijanina jako osobę, która doświadcza jedności w eschatologicznym napięciu pomiędzy „już” (gia) i  „jeszcze nie teraz” (non ancora) [9]. Jedność we wspólnocie jest możliwa już teraz, ale odnosi się przede wszystkim do przyszłości, będąc obrazem zbawienia, czyli osiągnięcia trwałego i pełnego (wiecznego) szczęścia. Podstawowe zasady duchowości jedności zostały wyprowadzone przez Chiarę Lubich z orędzia ewangelicznego odczytanego w świetle słów Jezusa: Ojcze, spraw, aby stanowili jedno (por. J 17,21).
 

Wyrażone są one w następujących dwunastu punktach:

 

(1) Bóg Miłość – wiara w Boga Miłość zakłada przede wszystkim głębokie uznanie Go jako Ojca, który nie pozostawia rozwoju ludzkości wyłącznie inicjatywie człowieka i zrządzeniom losu, lecz otacza go swoją troską. W Bogu Miłości znajduje się źródło tej jedności, do której Ruch czuje się powołany [10].

 

(2) Wola Boża – wypełnianie jej jest czynnym odpowiadaniem na miłość Boga. W Ruchu Focolari od samego początku w odczytywaniu woli Bożej, zawartej w słowach Ewangelii, dostrzegano wezwanie do życia w jedności [11].

 

(3) Miłość bliźniego – wiąże się ona z biblijnym nakazem: Miłuj swego bliźniego jak siebie samego (por. Kpł 19,18; Łk 6,31). Wypełnianie tego nakazu, przy założeniu, że bliźnim jest każda osoba, stało się w Ruchu przyczyną jego rozszerzania się także poza obręb chrześcijaństwa.

 

(4) Słowo Boże to zasada duchowości, która ukazuje wartość realizowania słów Pisma Świętego w codziennym życiu. Jedną z podstawowych form jej urzeczywistniania jest tzw. słowo życia. Jest to wybrane zdanie z Pisma Świętego z komentarzem egzegetycznym dotyczącym sposobów jego realizacji. Członkowie Ruchu w ciągu miesiąca starają się wprowadzać w czyn słowo życia, a następnie dzielą się we wspólnocie doświadczeniami z tym związanymi. Zdaniem biblisty Gerarda Rossé to, że w Ruchu Focolari tak wielką wagę przywiązywano od początku do życia słowami Ewangelii, było czymś niezwykłym i wyjątkowym w czasach i w środowisku, kiedy nauczanie Kościoła opierało się zasadniczo na neoscholastyce, a formacja religijna i etyczna polegała na wpajaniu przykazań prawa Bożego i wzorców hagiograficznych [12].