Ks. Stefan Kornas
Transplantacja – dar nowego życia
Akceptowana metoda ratowania życia
W dawnych wiekach przeszczepianie narządów zaliczano do fikcji, mitu i chimery. Od kilkudziesięciu zaś lat istnieje samodzielna dyscyplina medyczna – transplantologia. Zajmuje się ona przeszczepianiem komórek, tkanek i narządów oraz analizuje wszystkie problemy kliniczne występujące przy takich zabiegach operacyjnych. Przeszczepianie narządów stało się obecnie na świecie powszechnie akceptowaną metodą ratowania życia chorych ludzi. Postęp wiedzy i technologii medycznej spowodował, że ryzyko zabiegów jest coraz mniejsze, a wyniki coraz lepsze. W Polsce nie różnią się one od wyników uzyskiwanych przez inne ośrodki transplantacyjne w Europie i świecie.
Problemem natomiast w naszym kraju, podobnie jak w innych, jest brak dawców. Wydaje się, iż są dwie przyczyny tego zjawiska. Pierwszą stanowi niedostateczne uświadomienie środowiska medycznego i społeczeństwa co do możliwości faktycznego zwiększenia liczby pobrań tkanek i narządów od osób zmarłych oraz niektórych tkanek i narządów od żywych dawców. Drugą przyczyną mogą być mało precyzyjne akty prawne, pełne luk i wzbudzające kontrowersje. Wolno mniemać, że ta sytuacja u nas znacznie się poprawi dzięki uchwalonej 26 października 1995 roku ustawie o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Wspomniany dokument porządkuje sprawę przeszczepiania narządów w celach leczniczych.
Niniejsza refleksja o przeszczepianiu narządów ma na celu: syntetyczne przekazanie podstawowej wiedzy na temat transplantologii; rewizję dotychczasowego rozumienia niektórych chorób jako nieuleczalnych. Transplantacja narządów bowiem jako metoda leczenia pozwoliła wielu osobom pozbawionym własnych narządów żyć długie lata i w miarę normalnie funkcjonować w społeczeństwie.
Określenie i rodzaje przeszczepów
Transplantacje, czyli przeszczepy narządów, oznaczają „zabieg medyczne polegające na przeniesieniu tkanki lub narządu z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu na inne miejsce, wykonywane w celach leczniczych” . Podejmowanie takich działań stało się możliwe dzięki rozwojowi chirurgii naczyń krwionośnych, zrozumieniu mechanizmów immunologicznych w organizmie, odkryciu antygenów zgodności tkankowej oraz wprowadzeniu do terapii leków immunosupresyjnych – hamujących proces wytwarzania przeciwciał i komórek odpornościowych.
Współczesna transplantologia rozróżnia następujące rodzaje przeszczepów:
1. przeszczepy autologiczne – autoprzeszczepy (własnopochodne), gdy dawcą jest ten sam człowiek, jak na przykład przeszczepianie własnej skóry w przypadku oparzenia;
2. przeszczepy izogeniczne – izotransplantacje, gdy dawcą i biorcą są jednostki identyczne genetycznie (bliźnięta jednojajowe);
3. przeszczepy allogeniczne – homotransplantacje, czyli w ramach tego samego gatunku – z człowieka na człowieka;
4. przeszczepy ksenogeniczne – heterotransplantacje (obcogatunkowe), tzn. między osobnikami z różnych gatunków, np. ze zwierzęcia na człowieka;
5. alloplastyka – przeszczepy z niebiologicznych materiałów, czyli wszczepia się człowiekowi materiały z metalu lub tworzyw sztucznych, spełniających w organizmie funkcje protezy.
Wszystkie rodzaje zabiegów transplantacyjnych służą ratowaniu życia ludzkiego, przedłużaniu jego egzystencji, a nawet poprawianiu jakości – komfortu życia u osób, które poddały się takiej terapii. Znaczenie tej metody leczniczej staje się dopiero wtedy bardziej zrozumiałe, gdy poznamy w zarysie historię przeszczepów i uzyskamy ogólną informację o obecnych efektach przeszczepiania narządów.
Historia przeszczepów i aktualny ich stan
Człowiek od bardzo dawna pragnął utracone lub zniszczone chorobą organy zastępować zdrowymi. Świadczą o tym choćby pochodzące z XIII wieku pierwsze wzmianki o udanym przeszczepieniu narządów. Podane są one w formie legendy w życiorysie świętych męczenników – lekarzy Kosmy i Damiana, którzy mieli w cudowny sposób wymienić chorą nogę na zdrową, pobraną od zmarłego. Ten pomyślny zabieg utrwalono na licznych obrazach przechowywanych w wielu krajach. W następnych wiekach spotyka się analogiczne wiadomości o przeszczepach, chociaż nie znajdowały one potwierdzenia w średniowiecznej sztuce lekarskiej. Dopiero w czasach nowożytnych i współczesnych do terapii niektórych schorzeń wprowadzono metodę chirurgicznego przeszczepiania żywej tkanki z jednego organizmu na drugi. Pierwszy taki zabieg na skórze poprzez operację wolnego przeszczepu wykonał w 1840 roku włoski chirurg F. Boronio w warunkach doświadczalnych na zwierzęciu. „Wolny przeszczep skóry jest to obszar skóry całkowicie odcięty od tkanki macierzystej i służący do pokrycia ubytków w skórze lub jako materiał do rekonstrukcji lub plastyki różnych tkanek”. Potem przeprowadzano dalsze doświadczenia nad przeszczepianiem skóry, tkanek i narządów u zwierząt i ludzi.
W dawnych wiekach przeszczepianie narządów zaliczano do fikcji, mitu i chimery. Od kilkudziesięciu zaś lat istnieje samodzielna dyscyplina medyczna – transplantologia. Zajmuje się ona przeszczepianiem komórek, tkanek i narządów oraz analizuje wszystkie problemy kliniczne występujące przy takich zabiegach operacyjnych. Przeszczepianie narządów stało się obecnie na świecie powszechnie akceptowaną metodą ratowania życia chorych ludzi. Postęp wiedzy i technologii medycznej spowodował, że ryzyko zabiegów jest coraz mniejsze, a wyniki coraz lepsze. W Polsce nie różnią się one od wyników uzyskiwanych przez inne ośrodki transplantacyjne w Europie i świecie.
Problemem natomiast w naszym kraju, podobnie jak w innych, jest brak dawców. Wydaje się, iż są dwie przyczyny tego zjawiska. Pierwszą stanowi niedostateczne uświadomienie środowiska medycznego i społeczeństwa co do możliwości faktycznego zwiększenia liczby pobrań tkanek i narządów od osób zmarłych oraz niektórych tkanek i narządów od żywych dawców. Drugą przyczyną mogą być mało precyzyjne akty prawne, pełne luk i wzbudzające kontrowersje. Wolno mniemać, że ta sytuacja u nas znacznie się poprawi dzięki uchwalonej 26 października 1995 roku ustawie o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Wspomniany dokument porządkuje sprawę przeszczepiania narządów w celach leczniczych.
Niniejsza refleksja o przeszczepianiu narządów ma na celu: syntetyczne przekazanie podstawowej wiedzy na temat transplantologii; rewizję dotychczasowego rozumienia niektórych chorób jako nieuleczalnych. Transplantacja narządów bowiem jako metoda leczenia pozwoliła wielu osobom pozbawionym własnych narządów żyć długie lata i w miarę normalnie funkcjonować w społeczeństwie.
Określenie i rodzaje przeszczepów
Transplantacje, czyli przeszczepy narządów, oznaczają „zabieg medyczne polegające na przeniesieniu tkanki lub narządu z jednego osobnika na drugiego albo w ramach jednego organizmu na inne miejsce, wykonywane w celach leczniczych” . Podejmowanie takich działań stało się możliwe dzięki rozwojowi chirurgii naczyń krwionośnych, zrozumieniu mechanizmów immunologicznych w organizmie, odkryciu antygenów zgodności tkankowej oraz wprowadzeniu do terapii leków immunosupresyjnych – hamujących proces wytwarzania przeciwciał i komórek odpornościowych.
Współczesna transplantologia rozróżnia następujące rodzaje przeszczepów:
1. przeszczepy autologiczne – autoprzeszczepy (własnopochodne), gdy dawcą jest ten sam człowiek, jak na przykład przeszczepianie własnej skóry w przypadku oparzenia;
2. przeszczepy izogeniczne – izotransplantacje, gdy dawcą i biorcą są jednostki identyczne genetycznie (bliźnięta jednojajowe);
3. przeszczepy allogeniczne – homotransplantacje, czyli w ramach tego samego gatunku – z człowieka na człowieka;
4. przeszczepy ksenogeniczne – heterotransplantacje (obcogatunkowe), tzn. między osobnikami z różnych gatunków, np. ze zwierzęcia na człowieka;
5. alloplastyka – przeszczepy z niebiologicznych materiałów, czyli wszczepia się człowiekowi materiały z metalu lub tworzyw sztucznych, spełniających w organizmie funkcje protezy.
Wszystkie rodzaje zabiegów transplantacyjnych służą ratowaniu życia ludzkiego, przedłużaniu jego egzystencji, a nawet poprawianiu jakości – komfortu życia u osób, które poddały się takiej terapii. Znaczenie tej metody leczniczej staje się dopiero wtedy bardziej zrozumiałe, gdy poznamy w zarysie historię przeszczepów i uzyskamy ogólną informację o obecnych efektach przeszczepiania narządów.
Historia przeszczepów i aktualny ich stan
Człowiek od bardzo dawna pragnął utracone lub zniszczone chorobą organy zastępować zdrowymi. Świadczą o tym choćby pochodzące z XIII wieku pierwsze wzmianki o udanym przeszczepieniu narządów. Podane są one w formie legendy w życiorysie świętych męczenników – lekarzy Kosmy i Damiana, którzy mieli w cudowny sposób wymienić chorą nogę na zdrową, pobraną od zmarłego. Ten pomyślny zabieg utrwalono na licznych obrazach przechowywanych w wielu krajach. W następnych wiekach spotyka się analogiczne wiadomości o przeszczepach, chociaż nie znajdowały one potwierdzenia w średniowiecznej sztuce lekarskiej. Dopiero w czasach nowożytnych i współczesnych do terapii niektórych schorzeń wprowadzono metodę chirurgicznego przeszczepiania żywej tkanki z jednego organizmu na drugi. Pierwszy taki zabieg na skórze poprzez operację wolnego przeszczepu wykonał w 1840 roku włoski chirurg F. Boronio w warunkach doświadczalnych na zwierzęciu. „Wolny przeszczep skóry jest to obszar skóry całkowicie odcięty od tkanki macierzystej i służący do pokrycia ubytków w skórze lub jako materiał do rekonstrukcji lub plastyki różnych tkanek”. Potem przeprowadzano dalsze doświadczenia nad przeszczepianiem skóry, tkanek i narządów u zwierząt i ludzi.
