Właściwy chleb i odpowiednie wino

Błogosławiony jesteś, Panie Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy…

Chleb i wino od najdawniejszych czasów stanowią symbol obfitości i gościnności. Są wyrazem dobroci Boga i stworzonego przez Niego świata. W czasie Mszy Świętej, podczas obrzędu przygotowania darów, dziękujemy za chleb i wino, które są owocem ziemi i winnego krzewu, przez co stają się szczególnym darem Stwórcy dla człowieka. Ofiarowane chleb i wino, które przez słowa Chrystusa i wezwanie Ducha Świętego stają się Ciałem i Krwią Chrystusa, są istotnymi znakami sakramentu i stanowią centrum sprawowania Mszy Świętej (Katechizm Kościoła Katolickiego, dalej: KKK, 1333; 1412). Kościół wierny poleceniu swojego Mistrza nie przestaje czynić pamiątki tego, co uczynił Chrystus w wigilię swojej męki, kiedy wziął chleb i kielich napełniony winem. W tradycji i prawodawstwie Kościoła łatwo zauważyć wielką troskę, aby w czasie Mszy Świętej były używane właściwy chleb i odpowiednie wino, stanowią one bowiem materię Eucharystii.

Chleb, który jest owocem ziemi i pracy rąk ludzkich

Chleb jest produktem spożywczym, otrzymywanym w wyniku wypieku ciasta stanowiącego jednorodną, plastyczną masę, powstającą z połączenia i wymieszania mąki z wodą, poddanych procesowi fermentacji alkoholowej (drożdżowej) lub mlekowej (bakteryjnej). Rozróżnia się chleb żytni, chleb mieszany żytnio-pszenny oraz chleb pszenny. W niektórych regionach świata wypieka się również chleb z mąki jęczmiennej i owsianej, zaś na obszarach powszechnej uprawy kukurydzy ważnym składnikiem mąki do wypieku chleba jest mąka kukurydziana.

Podczas Ostatniej Wieczerzy Chrystus wziął w swoje ręce chleb, błogosławił go, łamał i rozdawał swoim uczniom (por. Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,19-20). Uznaje się za pewne, że był to chleb pszenny, nie jęczmienny ani żytni, ponieważ Żydzi w okresie Świąt Paschy używali jedynie chleba pszennego (por. Wj 34,18).

W Kościele utrwaliło się przekonanie, że Chrystus Pan podczas Ostatniej Wieczerzy użył chleba pszennego, zaś Ojcowie Kościoła wyjaśniają, iż właśnie z tego powodu do celebrowania Eucharystii używa się takiego a nie innego chleba. Stwierdzenie Soboru Florenckiego (1439), że chleb pszenny stanowi materię Eucharystii, zostało przejęte do kanonu 815 § 2 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku. Według obecnie obowiązującego prawodawstwa: "Najświętsza Ofiara Eucharystyczna powinna być sprawowana z chleba i wina, do którego należy dodać trochę wody" (Kodeks Prawa Kanonicznego/83, dalej: KPK, kan. 924 § 1). "Chleb winien być czysto pszenny" (KPK, kan. 924 § 2). W liturgii katolickich Kościołów wschodnich ofiarowany jest: "czysty chleb pszenny" (Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, dalej: KKKW, kan. 706).
W pierwszym dniu Przaśników Apostołowie przygotowali Chrystusowi to, co było konieczne do celebrowania Paschy (por. Łk 22,7-8), między innymi chleb (por. Łk 22,19). Uważa się, że był to chleb bez kwasu, zwany przaśnikami albo po prostu chlebem przaśnym (Mazzot). Jednak z tego faktu nie można wyciągać wniosku, że Chrystus chciał zobowiązać Apostołów i ich następców, aby konsekrowali tylko chleb przaśny. Brakuje również świadectw z okresu apostolskiego wskazujących, iż  stosowano wyłącznie chleb niekwaszony.

W VI-VII wieku Kościoły wschodnie zaczęły opowiadać się za używaniem chleba kwaszonego, natomiast Zachód - za chlebem przaśnym. Zwyczaj stosowania chleba przaśnego w Kościele zachodnim utrwalił się w IX wieku, natomiast od XI wieku kapłani mieli obowiązek dostosowania się do przepisów Kościoła. Norma ta została potwierdzona w kanonie 816 Kodeksu z 1917 roku.  Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku (kan. 926), podsumowując wcześniejsze akty prawne, stanowi: "Przy sprawowaniu Eucharystii, według starożytnej tradycji Kościoła łacińskiego, kapłan winien używać chleba przaśnego, gdziekolwiek odprawia", co zostało powtórzone w numerze 320. Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego z trzeciego wydania wzorcowego. Do dziś Kościół zachodni, a także Ormianie i Maronici używają do Eucharystii chleba przaśnego, to jest przygotowywanego bez zakwasu, natomiast liturgie wschodnie używają chleba kwaszonego. Stosowanie do konsekracji przaśnego czy kwaszonego chleba jest więc sprawą kościelnej dyscypliny, a nie prawa Bożego.

Przełamać Hostię

Chleb używany do Eucharystii ma być odpowiednio przygotowany i przechowywany. Natura znaku domaga się, aby materia służąca do sprawowania Eucharystii miała wygląd pokarmu. Chleb eucharystyczny powinien być tak przyrządzony, aby kapłan w czasie Mszy z ludem mógł rzeczywiście przełamać Hostię na kilka części i rozdzielić przynajmniej niektórym wiernym.

Nie wyklucza się też małych Hostii, gdy wymaga tego większa liczba przyjmujących Komunię Świętą lub inne racje duszpasterskie (OWMR, nr 321). Co więcej, istnieje powszechny zwyczaj posługiwania się małymi hostiami, nie wymagającymi dalszego ich dzielenia. W katolickich Kościołach wschodnich chleb eucharystyczny ma być: "świeżo przyrządzony tak, aby nie było niebezpieczeństwa zepsucia" (KKKW, kan. 706), natomiast "prawo partykularne każdego Kościoła sui iuris winno ustanowić dokładne normy" (KKKW, kan. 707 § 1). I dalej: "jeśli nie budzi to zdziwienia chrześcijan, wolno użyć […] chleba innego Kościoła sui iuris, jeśli nie ma […] chleba własnego Kościoła sui iuris" (KKKW, kan. 707 § 2). W Kościele łacińskim chleb używany do konsekracji powinien być nie tylko czysto pszenny, ale także świeżo wypieczony, tak, aby nie zachodziło niebezpieczeństwo jego zepsucia (KPK, kan. 924 § 2).